Zihinsel yetersizliği olan birey; Zihinsel işlevler bakımından ortalamanın iki standart sapma altında farklılık gösteren, buna bağlı olarak kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde eksiklikleri ya da sınırlılıkları olan, bu özellikleri 18 yaşından önceki gelişim döneminde ortaya çıkan ve özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir. Zihinsel yetersizlik, özel eğitime gereksinim duyan bireyler arasında en yaygın olarak görülen ve oldukça heterojen bir gruptur. Okulöncesi ve ilköğretim yıllarında bu bireylerle karşılaşmak mümkündür. Çoğunlukla hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan çocuklar okulda öğretmenler tarafından fark edilirler. Orta ve ağır düzeyde zihinsel yetersizlikleri olanlar ise daha erken fark edilebilmektedir.

SINIFLANDIRMA

1) Hafif Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde hafif düzeydeki yetersizliği nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetlerine sınırlı düzeyde ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir. Bireyin, temel okuma yazma ve sayma becerilerini kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur.

2) Orta Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan bireyi ifade etmektedir. Bireyin gecikmeli bir konuşma ve dil gelişimi, sosyal duygusal ve davranış problemleri ile temel okuma yazma ve sayma becerilerinin kazanmasında ortaya çıkan gecikme durumudur.

3) Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki eksiklikleri nedeniyle öz bakım becerilerinin öğretimi de dahil olmak üzere yaşam boyu süren, yaşamın her alanında tutarlı ve yoğun özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan bireyi ifade etmektedir. Bireyin ciddi şekilde konuşma ve dil gelişimi güçlüğü, sosyal, duygusal veya davranış problemleri ile temel özbakım becerilerini öğrenmesinde ortaya çıkan gecikme durumudur.

4) Çok Ağır Düzeyde Zihinsel Yetersizlik: Ciddi biçimde zihinsel ve birden fazla yetersizlik nedeniyle bireyin eğitim-öğretim hizmetlerinden yararlanamama durumudur. Devamlı yardıma ve bakıma ihtiyaç duyarlar.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÇOCUKLARIN GELİŞİMSEL ÖZELLİKLERİ

a) Fiziksel ve Psikomotor Gelişim Özellikleri: Hidrosefal, mikrosefal ve down sendromlu çocuklarda belirgin farklılıklar gözlenmektedir. Hidrosefali çocuklarda kafa normalden büyük, mikrosefali olan çocuklarda ise kafa normalden küçüktür. Zihinsel yetersizliği olan çocuklar yaşıtlarına göre oturma, emekleme, yürüme gibi becerileri daha geç kazanırlar. Büyük ve küçük kas becerilerinin kullanımında, el-göz koordinasyonu gerektiren becerilerde sıkıntı yaşayabilirler.

b) Zihinsel Gelişim Özellikleri: Dikkat süreleri oldukça kısadır ve dikkatlerini toplamakta zorlanırlar. Akademik kavramları geç ve güç öğrenirler. Öğrendiklerini kısa sürede unutabilirler. Öğrendiklerini genelleme konusunda da problem yaşarlar. Zaman ile ilgili kavramları zor öğrenir ve sıklıkla karıştırırlar.

c) Dil Gelişimi Özellikleri: Bütün çocuklarda olduğu gibi zihinsel yetersizliği olan çocuklarda da dil gelişimi benzer şekilde ilerlemektedir. Fakat zihinsel yetersizliği olan çocuklar bu gelişim aşamalarında daha yavaş ilerlemektedir. Her birinin dili kazanım süresinde farklılık görülmektedir ve bu genellikle zihinsel yetersizlik durumu ile paralellik göstermektedir. Bu problemdeki çocuklar duygu ve düşüncelerini anlatmada problem yaşarlar ve buna bağlı agresif davranışlar gösterebilirler.

Konuşmaya ilişkin olarak sesin perdesi ve yüksekliği ile ilgili olan ses bilgisel sorunlar, konuşma seslerinin üretilmesi ile ilgili olan sesletim bozuklukları, konuşma hızı ve akıcılığı ile ilgili akıcılık problemleri ( kekemelik gibi) en yaygın görülen problemlerdir.

1. d) Sosyal ve Duygusal Gelişim Özellikleri: Kişilerarası becerilerinin zayıf olması ve sosyal olarak uygun olmayan davranışlar sergilemelerinden dolayı akranları veya sınıf arkadaşları tarafından reddedilme durumu ile karşı karşıya kalabilmektedir. Bu nedenle genellikle kendilerinden yaşça küçük olan çocuklarla iletişim kurmayı ve oynamayı tercih ederler. Yakın arkadaşlık ve dostluk kurmada sıkıntıları vardır. Oyun ve toplum kurallarına uymada problem yaşarlar. Kendilerine güvenleri azdır ve bağımsız hareket etmekten çekinirler.
2. e) Öz Bakım Becerilerinin Gelişimi: Hafif ve orta derecede zihinsel yetersizliği olan çocuklarda giyinme, soyunma, yemek yeme, kişisel temizliği yapabilme ve tuvalet alışkanlığının kazandırılması mümkündür. Fakat ağır ve çok ağır zihinsel engelli çocuklarda öz bakım becerilerinde problemler yaşanabilir. Özellikle- çok ağır zihinsel yetersizliği olan çocuklar bakıma muhtaçtırlar.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

Normal ya da zihinsel yetersizliği olan çocukların her birinin öğrenme stili ve öğrenme hızı farklılık göstermektedir. Zihinsel yetersizliği olan çocuklar akranlarından gelişimsel olarak geri kalmakla birlikte, gelişim düzeylerine uygun olarak hazırlanan eğitim-öğretim planları ile eğitim almalıdırlar. Bütün çocukların eğitiminde olduğu gibi zihinsel yetersizliği olan çocukların eğitiminde de onların ileride başkalarına bağımlı olmadan yaşamlarını sürdürmeleri, kendi kendilerine yeterli duruma gelmeleri ve toplumda bütünleşmeleri amaçlanmaktadır. Zihinsel yetersizliği olan çocukların tam bağımsızlık kazanmaları ve toplumsal rolleri üstlenebilmeleri için, bireyin bireysel farklılıkları ile yapabildikleri dikkate alınarak eğitim gereksinimlerinin belirlenmesi ve gereksinimlere uygun eğitim ortamlarının sunulması gerekmektedir.

Zihinsel yetersizliği olan çocukların eğitim gereksinimleri onların bireysel özelliklerine göre farklılaşabilmektedir. Diğer çocukların kendi başlarına ya da çok az yardımla öğrendikleri birçok beceriyi zihinsel yetersizliği olan çocuklar kendi başlarına öğrenmede ya da az bir yardımla üstesinden gelmede güçlük çekebilmektedirler. Zihinsel yetersizliğin derecesine ve çocuğun diğer alanlardaki becerilerinin etkilenme durumuna göre eğitim gereksinimlerinin belirlenebilmesi için, çok yönlü bir yaklaşımla yapılacak bir değerlendirmeye ihtiyaç vardır.

Bir çok zihinsel yetersizliği olan çocuk bağımsız yaşamayı öğrenebilir. Böylece birçoğu kendi bakımını sağlayabilir, ev işlerini yapabilir, evdeki eşya ve cihazları kullanabilir, temizliğini yapabilir, yiyecek hazırlayabilir, kısaca kendi yaşamını bağımsız olarak sürdürebilir. Dolayısıyla zihinsel yetersizliği olanların eğitiminde en üst amaç, onların bağımsız yaşam becerilerini bireysel özelliklerini göz önünde bulundurarak geliştirmek olmalıdır